بهترین راه پر کردن اوقات فراغت تابستانی دانش آموزان چیست؟

ـ سمانه اسدی، روانشناس و کارشناس سلامت روان:

با توجه به اینکه اوقات فراغت مختص دانش آموزان است و متعلق به آن هاست لذا ضروری است که خودشان با توجه به علاقمندی هایشان توسط خانواده ها در این مسیر هدایت گردند. با توجه به اینکه امروزه شرکت در کلاس های تابستانی و اوقات فراغت به بخش مهمی از دغدغه های والدین در این ایام تبدیل شده است نیاز است که والدین این توجه را داشته باشند که اوقات فراغت لزوما یک پدیده گران قیمت نیست و شرکت در کلاس های پرهزینه اصلا مورد مطلوب نمی باشد همچنین رفتن به کلاسهای تابستانی هم آخرین راهکار برای گذراندن اوقات فراغت نیست بلکه نیاز است با خرج کمی خلاقیت به برنامه ریزی در این زمینه پرداخت تا فرزندان بتوانند از طریق داشتن سرگرمی های شاد و مفرح نیازهای خود را برآورده سازند. یکی از این راهکارهایی که می تواند هم به کودک و نوجوان و هم به والدین آنها در تعیین نحوه گذراندن اوقات فراغت کمک زیادی بکند دریافت نظرخود آنهاست. اینکه از آنها بپرسیم به چه چیزهایی علاقمند هستند و یا اینکه چگونه برای اوقات فراغت خود برنامه ریزی کنند. در واقع با این پرسش ها می توان دانش آموزان را به برنامه ریزی کردن در مورد اوقات بیکاری و تعطیلات خود ترغیب کرد که از طرفی هم می تواند تاثیر مثبتی در ایجاد حس مسئولیت پذیری نسبت به امور خودشان در آنها بنماید و هم اینکه والدین را از تصمیم گیری تحمیلی و اجباری برای فرزندانشان دور سازد. در واقع بسیار نیاز است تا خانواده ها نقشی راهنما و هدایتگر را ایفا نمایند تا تصمیم گیر مطلق.

پس می توان گفت بهترین راه پرکردن اوقات فراغت دانش آموزان از طریق برنامه ریزی در این زمینه صورت می گیرد. در رابطه با شرکت در کلاسهای تابستانی توصیه نمی شود که حتما باید با کلاس تابستانی این اوقات پر شود یا نشود بلکه مسئله این است که شرکت در این کلاس ها تا چه حد به رفع نیازهای جسمی و روحی دانش آموزان منجر خواهد شد؟ و یا اینکه آیا این روش می تواند صرفا راه فراری برای خلاصی از بی برنامگی و بطالت در ایام تعطیلات دانش آموزان باشد؟ قطعا با یک برنامه ریزی صحیح از سوی والدین اهداف غنی سازی در زمان فراغت قابل تحقق و عملی است.

ـ دکتر مهدی علی اکبرزاده، مدیرکل فرهنگی هنری، اردوها و فضاهای پرورشی وزارت آموزش و پرورش:

در این زمینه باید دو مقوله را در کنار یکدیگر بخوبی تعریف کرد: اول نقش جامعه در برآوردن نیازهای دانش آموز در اوقات فراغت و دوم برنامه ریزی درست والدین و تاثیر درست خانواده در پر کردن فضای ایجاد شده. بنظر می رسد که هر دو مورد در کنار هم و با برنامه ریزی درست و تاثیرگذار نسبت به هم باید وارد عمل شوند. اولیا از فرزند خود بهتر از هر کس دیگری شناخت دارند و علایق و استعدادهای او را باور دارند بنابراین اولیا باید قبل از فرارسیدن فصل تابستان به فکر پر کردن اوقات فراغت فرزند خود باشند اگرچه اوقات فراغت فقط منحصر به فصل تابستان نیست. وقتی که اولیا علایق، سلایق و استعدادهای فرزند خود را می شناسند بهتر است که با یک مشورت خانوادگی و یک صحبت جمعی درباره چگونگی پر کردن اوقات فراغت فرزند خود مشورت کنند و به یک نتیجه منطقی برسند؛ اما در کنار این مورد اولیا باید به جامعه ای که در آن زندگی می کنند توجه داشته باشند و اینجاست که نقش جامعه پررنگ می شود و فضاهایی را برای برنامه ریزی اوقات فراغت توسط والدین و دانش آموز در اختیار آنها قرار می دهد و بنابراین وظیفه همه نهادهاست که در این امر ورود پیدا کنند و پرکردن اوقات فراغت نباید به آموزش پرورش اختصاص یابد.

آموزش و پرورش امکانات خاص خود را دارد و در طول سال تحصیلی نیز به دانش آموزان خدمات خود را ارائه می دهد اما اوقات فراغت تابستانی و تعطیلات عید نوروز فضای وسیعی است و نقش جامعه و نهادهای اجتماعی در پرکردن این اوقات برجسته تر می شود که چه امکاناتی را چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی بتوانند در اختیار دانش آموزان قرار دهند. بنابراین مطلوب این است که همه نهادهای اجتماعی چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی بتوانند برنامه های خود را در اختیار خانواده ها بگذارند تا آنها بتوانند انتخاب درستی داشته باشند. بدون شک بهترین زمان تربیت دانش آموز همان زمان فراغت اوست و بهترین شرایط برای گذراندن اوقات فراغت توسط یک دانش آموز این است که به دنبال یک سری از آموزش های مهارتی از جمله آموزش های مرتبط با مسائل فرهنگی و هنری و حتی آموزش های مهارتی و فنی و حرفه ای، آموزش های قرانی، آموزش های مرتبط با تربیت بدنی و ورزشی و فعالیت های پژوهشی باشند.

با توجه به اینکه پرکردن اوقات فراغت و غنی سازی آن امری است که دغدغه های زیادی را برای والدین در هر تابستان فراهم می‌آورد ولی گاهی اوقات این برنامه‌ریزی‌ها که گاهی هم فشرده و طاقت‌فرسا برای دانش آموزان حائز انگیزه‌هایی برای والدین می‌باشد. شاید یکی از دلایل و انگیزه‌های قوی برای والدین و فرستادن فرزندان خود به کلاس‌های متعدد، نداشتن الگویی صحیح در تربیت و فقدان مهارت‌های لازم تربیتی از سوی والدین در مدیریت رفتار فرزندان باشد. مثلا والدینی که خود به علت مشغله و فشار های شغلی و داشتن گرفتاری های دیگر دچار عدم برقراری ارتباط صحیح با فرزندانشان هستند انتظار دارند همانطور که مدارس در طول سال تحصیلی وقت فرزندان آنها را پر می کنند در تابستان و ایام تعطیلات هم به این وظیفه ی خطیر بپردازند تا والدین را از زحمت درگیر شدن با اوقات بیکاری فرزندانشان خلاص سازند. که این البته حاوی پیام های نامطلوبی از ناپختگی و عدم مهارت در این دسته از والدین می‌باشد. از طرفی گاهی هم والدین بر سر ثبت نام کلاس های تابستانی برای فرزندان با یکدیگر به مسابقه و رقابت می پردازند و این را هم یکی از عوامل فخر فروشی و تفاخر به دیگران تلقی می کنند که متاسفانه حتی در امر آموزش فرزندان هم با این پدیده های نادرست و ونامطلوب مواجه می‌شویم.

استفاده از وقت را باید از کودکی به فرزندان آموخت. کودک باید یاد بگیرد که آرام بگیرد، با اینکه خوابش نمی‏برد دراز بکشد، کتاب ورق بزند، به داستان گوش بدهد، داستان و کتاب بخواند. اغلب نوجوانان بدون برنامه بزرگ شده‏ اند و متاسفانه، بی‏برنامه بودن حتی به گذران اوقات فراغت آنان نیز سرایت کرده و نمی‏ دانند از وقت خود چگونه استفاده کنند. در مورد برنامه ‏های تلویزیون و کامپیوتر در اغلب خانواده‏ ها اختلاف نظر زیادی وجود دارد. گاهی والدین در حال دیدن برنامه‏ ای هستند، اما فرزندان را از آن منع می‏ کنند. این‏گونه برخوردها، اعتماد کودکان و نوجوانان را از والدین سلب کرده و آنان را عالمان بدون عمل معرفی می ‏کند. گاهی زمان پخش و محتوای برنامه‏ های تلویزیون و استفاده از کامپیوتر به مشاجرات خانوادگی دامن می‏زند. بعضی از برنامه ‏ها ممکن است موجب بدآموزی‏ هایی شود و تاثیر منفی داشته باشد. همچنین دیدن برنامه‏ ها در شب‏ های درسی، کودکان را از انجام تکالیف درسی باز می‏دارد. والدین در برابر چنین مسائلی حساسیت دارند و به جای توضیح و بیان مطالب و تنظیم برنامه ‏ای صحیح، در برابر فرزندان خود قرار می‏گیرند. نتیجه این کار ارتباط نادرست خانواده با فرزندان و ایجاد قواعدی خشن‏تر و انعطاف‏ ناپذیر است که روابط اعضای خانواده را بدتر کرده و بهره‏ ای از آن نمی ‏برند.

ـ دکتر مهدی علی اکبرزاده، مدیرکل فرهنگی هنری، اردوها و فضاهای پرورشی وزارت آموزش و پرورش:

والدین طبیعتا به تربیت فرزند خود اهمیت می دهند و سعی دارند فرزندشان از لحظه لحظه زندگی خود در مسیر آموزش و ترببیت استفاده کند. بسیار اتفاق می افتد که اولیا به آن چیزی که خود علاقه داشتند و به آن نرسیدند فرزند خود را به اجبار به سمت آن هدایت می کنند و طبیعتا اینجا محل بروز مشکل است که فرزند ما به چیزی که ما علاقه داریم علاقه نداشته باشد. استعدادی که در وجود فرزند ماست ممکن است از اجداد او به ارث رسیده باشد و شاید آن استعدادها در وجود من نباشد بنابراین والدین باید توجه داشته باشند که پر کردن اوقات فراغت فرزندشان به یک چشم و هم چشمی تبدیل نشود و آموزش ها به فرزندان تحمیل نشود که سبب مشکلات و تنش های روحی در فرزندان خواهد شد.

آسیب های کلاسهای متعددی که در تابستان خانواده ها فرزندان خود را ملزم به شرکت در آنها می کنند چیست؟

ـ سمانه اسدی، روانشناس و کارشناس سلامت روان:

با توجه به مزایای زیادی که شرکت در کلاس های تابستانی از جمله بودن با همسالان، کاهش بی تحرکی و انزوای اجتماعی دارد و الزام به تحرک و فعالیت را در زندگی کودکان و نوجوانان فراهم می کند که به نوبه ی خود موجب بهبود اعتماد به نفس و ارتقائ روابط اجتماعی در کودکان می شود اما شرکت در کلاس های متعدد نیز دارای آسیب هایی می باشد که پرداختن به آن خالی از لطف نمی باشد. اگر در انتخاب کلاس های تابستانی دقت شود این کلاس ها می توانند باعث افزایش اعتماد بنفس و بهبود روابط اجتماعی، رشد استعداد ذهنی و جهت دهی مثبت و تشخیص توانایی های بچه ها و زمینه سازی و توان افزایی در نیازهای جدیدی مانند آموختن زبان دوم و بالابردن آمادگی در حیطه های حسی- حرکتی و هماهنگی ذهن و عمل در بچه ها شود.

یکی از این آسیب ها که به نوعی در بالا هم به آن اشاره گردید می تواند اجبار و تحمیل شدن از سوی والدین بر پرکردن برنامه خالی فرزندانشان باشد. مثلا کودکی که از شرکت در کلاس های موسیقی لذتی نمی برد و آن را دوست ندارد مجبور می شود با تحمیل خانواده اش به یادگیری موسیقی بپردازد. و یا کلاس های تقویت آموزشی که معمولا مدارس برای و آموزشگاه ها برای تقویت بنیه ی دانش آموزان خود در ایام تابستان برگزار می­کنند و دانش آموزان بالتبع تمایل چندانی به شرکت دوباره در کلاس های درسی و فراگیری آموزش مجدد نخواهند داشت. یکی دیگر از این آسیب ها پرکردن تمامی وقت کودکان و نوجوانان است که گاهی بی محابا از طریق والدین صورت می گیرد. کودکانی هستند که ایام تابستان آنها حتی از زمان مدرسه هم پرکار تر می شود چرا که مجبورند صبح ها به چند کلاس و بعد از ظهر ها هم به کلاس های دیگری برده شوند و خب طبیعی است که این حجم از کلاس های تابستانی آن هم در زمان تعطیلات برای یک کودک یا نوجوان نه تنها لذت بخش نیست بلکه در او ایجاد تنفر و انزجار از محیط مدرسه و آموزش را می نماید.

ـ دکتر مهدی علی اکبرزاده، مدیرکل فرهنگی هنری، اردوها و فضاهای پرورشی وزارت آموزش و پرورش:

کسی که به کاری علاقمند باشد هیچ گاه از آن خسته نخواهد شد بلکه حتی زمان استراحت خود را نیز در آن راستا قرار خواهد داد. قطعا تعدد کلاس های آموزشی تابستانی از یک کلاس آموزشی به یک کلاس ورزشی و از یک کلاس ورزشی به یک کلاس مهارتی از صبح تا شب زمان دانش آموز را به گونه ای پر خواهد کرد که برای او ملال آور خواهد شد. گاهی اوقات بعلت گرفتاری های والدین آنها مجبورند فرزند خود را به یک موسسه بسپارند تا به بهانه آموزش از او نگهداری شود. اگر آن موسسه کاملا حساب شده اوقات فراغت را تعریف کند به نحوی که دانش آموز هم استراحت کند و هم مسائل آموزشی و پرورشی و حتی فضای نشاط و جنب و جوش او را فراهم کند مطلوب است اما معمولا این اتفاقات به سهولت صورت نمی گیرد و فرزندان ما یک روز کاملا خسته کننده را طی می کنند. ما باید برای فرزندانمان تعریف درستی از اوقات فراغت داشته باشیم و آن را بدرستی اجرا کنیم تا او هم بتواند آن را به نحو احسن برنامه ریزی کند و به نسل بعد از خود نیز منتقل سازد.

برخی ازمهم ترین نکاتی که باید در تنظیم اوقات فراغت به آن ها توجه کرد:

ورزش را فراموش نکنید

یکی از مهم ترین بخش های هر برنامه فراغت خصوصاً برای کودکان، پرداختن به فعالیت های جسمی به ویژه ورزش کردن است. کودکان برای بهبود فرآیند تحول روان شناختی و جسمانی خود به تحرک و فعالیت نیاز دارند. همچنین ورزش می تواند به پیشگیری از ابتلا به اختلال های روانشناختی خصوصاً اضطراب یا افسردگی منجر شود و گرایش به رفتارهای نامطلوبی همچون اعتیاد را در بزرگسالی می کاهد.

زمانی برای باهم بودن

همواره نیازی نیست که برای ایجاد نشاط و تحرک در کودک هزینه ای اختصاص دهید گاهی بردن کودک به نزدیک ترین فضای سبز نیز می تواند فرصتی نشاط آور و لذت بخش را برای کودک فراهم سازد. به خصوص این که در این زمان کودک می تواند لحظات خوبی را در کنار والدین سپری کند و با آن ها به تفریح و بازی بپردازد. البته این موضوع به آن معنا نیست که کودک دیگر از یک برنامه ورزشی منظم و تحت نظارت مربی ماهر در آن حوزه بی نیاز است.

تقویت فرهنگ کتابخوانی

خواندن کتاب، مجله و روزنامه را به عادتی برای کودک تبدیل کنید. با او به خرید بروید وبا مشارکت یکدیگر کتاب های مورد علاقه اش را تهیه یا او را در یک کتابخانه عضو کنید. مطالعه در حوزه های مختلف می تواند برای کودک فواید آموزشی بسیاری را فراهم آورد. همچنین او را برای شرایط و انتخاب های آینده آماده می سازد و مهارت های تحصیلیاش را تحت الشعاع قرار می دهد.

تقویت اوقات فراغت در منزل

یکی از مهم ترین مسائلی که باید در نظر داشته باشید انجام فعالیت هایی در جمع خانوادگی است. بنابراین کمک کردن در آشپزی، انجام بازی های خانوادگی یا تماشای یک برنامه تلویزیونی به طور دسته جمعی را فراموش نکنید.فرصت هایی برای دیدار با اقوام و تحکیم سنت های خانوادگی نیز برای کودک فراهم آورید. این ایام بهترین زمان برای مشارکت کودک در مسئولیت‌های خانه است، می توانید با تعیین پاداش برای انجام کارهایی که مدنظرتان است او را برای پذیرفتن نقش های آتی درزندگی آماده سازید.

تعامل با همسالان

تعامل کودک با همسالان را نیز می توان از طریق شرکت در بازی ها یا ورزش های گروهی و یا احیانا شرکت در اردوهای مخصوص مدرسه در فصل تابستان امکان پذیر ساخت.ارتباط با دیگر کودکان تجارب مفید و ضروری را برای مدیریت زندگی اجتماعی به کودک می آموزد.

شرکت در مجالس معنوی

شرکت در مجالس معنوی و مراجعه به مکان های مذهبی را در برنامه کودک لحاظ کنید پژوهش های بسیاری تاکید دارند که چنانچه کودکان با آداب مذهبی ارتباط خوبی برقرار سازند در نوجوانی و بزرگ سالی کمتر دچار آسیب های اجتماعی خواهند شد.

کلام آخر

هر ساله ستادهایی در سراسر کشور برای پرکردن اوقات فراغت تابستانه دانش آموزان تشکیل می شود اما این ستاد نباید به دنبال برپایی کلاس های صرف علمی باشد زیرا دانش آموزی که در طول سال تحصیلی همه وقت خود را برای مطالعه کتاب های درسی می گذارد دچار خستگی شده و تحلیل می رود.باید برنامه ریزی ها به گونه ای باشد که برنامه های شاد و تحرک زا که تجدید قوا در بین دانش آموزان برای سال تحصیلی آینده ایجاد می کند، اجرا شود. هرچه برنامه های متنوع تر و مورد علاقه دانش آموزان اجرا شود میل و رغبت آنان برای حضور دراین برنامه ها بیشتر می شود و امکان بهره وری از وقت و سرمایه ها بیشتر می شود. و برای تشویق و ترغیب هرچه بیشتر دانش آموزان در کلاس های اوقات فراغت باید از توان و امکانات همه دستگاه های اجرایی نهایت بهره را برد.